To "μυστικό" του Harry Potter

Όσοι με παρακολουθείτε, ξέρετε ότι είμαι φαν του "Harry Potter"-το ίδιο και η μεγάλη μου κόρη. Ξεφυλλίζοντας, λοιπόν, ένα παλιό περιοδικό για γονείς, έπεσε το μάτι μου πάνω σε ένα άρθρο που αναφέρεται στο φαινόμενο "Harry Potter" και στο πως έχει επηρεάσει τα παιδιά σε όλη την υφήλιο. Το τεύχος του περιοδικού "Το παιδί μου κι εγώ" είναι κυκλοφορίας του 2003, όταν δηλαδή είχε κυκλοφορήσει το πέμπτο βιβλίο με τίτλο "Harry Potter and the Order of the Phoenix" (Ο Harry Potter και το Τάγμα του Φοίνικα)  και στους κινηματογράφους παιζόταν η τρίτη ταινία με τίτλο "Ο Harry Potter και ο αιχμάλωτος του Αζκαμπάν".

Έχουμε φτάσει στο έτος 2011 και πλέον ο Harry Potter θα ανήκει στο παρελθόν, αφού και τα βιβλία αλλά και οι ταινίες έχουν τελειώσει. Ή μήπως όχι; Η JK Rowling μάλλον μας επιφυλάσσει κι άλλα αφού συνεχίζει με το "Pottermore" όπου θα μπορεί ο ίδιος ο αναγνώστης να μοιράζεται, να συμμετέχει και να ανακαλύπτει ξανά τις ιστορίες των αγαπημένων του ηρώων. Επίσης θα μπορεί να αποκτήσει τα ψηφιακά βιβλία της σειράς "Harry Potter". Συνεχίστε το ταξίδι, λοιπόν, στο "Pottermore"

Το "μυστικό" του Harry Potter.

Της Δρος Λίζας Βάρβογλη

Ph.D. Ψυχολόγου-Ψυχοθεραπεύτριας

Harry Potter: Ο πολυαγαπημένος ήρωας των παιδιών (και των μεγάλων συμπληρώνω εγώ!) που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια και έχει μαγέψει τα παιδιά. Δημιουργός του είναι η Βρετανή συγγραφέας JK Rowling. Τα βιβλία της, πάνω στα οποία βασίζονται και οι αντίστοιχες ταινίες, αποτελούν ίσως τη δημοφιλέστερη σειρά παιδικών βιβλίων που γράφτηκε ποτέ. Σύμφωνα με τα δεδομένα έγκυρων πηγών (περιοδικό Time, ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο Amazon.com) τα βιβλία του Harry Potter έχουν το μεγαλύτερο αριθμό πωλήσεων και απευθύνονται σε παιδιά κάθε ηλικίας. Τα μικρά βυθίζονται στις σελίδες των βιβλίων της σειράς, είτε διαβάζοντας τα ίδια είτε ακούγοντας την ιστορία από κάποιον άλλον. Παιδιά με δυσλεξία, με διάσπαση της προσοχής, με μαθησιακές δυσκολίες ή παιδιά στα οποία δεν πολυάρεσαν γενικά τα βιβλία έχουν γοητευτεί από τις περιπέτειες του Harry Potter και δεν μπορούν να αφήσουν τα πολυσέλιδα βιβλία από τα χέρια τους. (Το ίδιο ισχύει και για την κόρη μου!)

Μια ιστορία που μιλάει στην παιδική ψυχή

Όπως κάθε ειδικός γνωρίζει και οι περισσότεροι δάσκαλοι και γονείς φαντάζονται, ο ψυχικός κόσμος του παιδιού δεν είναι κάτι απλό, αλλά σύνθετο. Και παρόλο που συχνά οι ενήλικοι θέλουν να πιστεύουν ότι στα μάτια των παιδιών είναι όλα όμορφα, στην πραγματικότητα εθελοτυφλούν απέναντι στα βαθύτερα αισθήματα των παιδιών, τους φόβους τους και την ανησυχία που έχουν απέναντι σε ένα δύσκολο και μερικές φορές τρομακτικό κόσμο. Η ιστορία του Harry Potter προσθέτει κάτι παραπάνω σε αυτό το σημείο: έρχεται να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον ψεύτικο κόσμο που παρουσιάζουν πολλά παιδικά βιβλία δείχνοντας τον εύκολο κι όμορφο και στις πραγματικές ανησυχίες του παιδιού, που αντιλαμβάνεται ότι ο κόσμος γύρω του είναι δύσκολος. Οι ενήλικοι της ιστορίας δεν είναι όλοι κακοί και άδικοι, όπως εμφανίζονται συχνά στην παιδική λογοτεχνία, αλλά στην πλειοψηφία τους είναι καλοί, ικανοί, δίκαιοι, έχουν γνώσεις, κατανόηση, αλλά έχουν και μια αληθινή υπόσταση, όπως όταν τιμωρούν τα παιδιά που έχουν παραβεί τους κανόνες. 

Βέβαια, υπάρχουν και οι κακοί μεγάλοι κι εκεί ο τόνος των περιγραφών του βιβλίου γίνεται σκοτεινός, μυστηριώδης, ίσως και μακάβριος. Ακόμα και με αυτόν τον τρόπο, όμως, η συγγραφέας καταφέρνει να πλησιάσει την ψυχή του παιδιού και να του δείξει την αληθινή εικόνα του κόσμου-όπου το καλό και το κακό συνυπάρχουν-και ότι είναι θέμα επιλογής σε ποια πλευρά θα βρεθεί κανείς και ποιανού τη βοήθεια θα πάρει.

Αν και η Rowling δεν δίνει ξεκάθαρα ηθικά διδάγματα, είναι φανερό ότι μέσα από τα βιβλία της περνάει σημαντικά μηνύματα. Η μαγεία είναι απλώς η χρυσόσκονη που ομορφαίνει την ιστορία και, όπως σε κάθε παραμύθι, γίνονται παράξενα και μαγικά πράγματα που είναι αντίθετα με την πραγματικότητα, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι τα παιδιά καλούνται να ακολουθήσουν πρακτικές μαγείας. Ο Harry Potter σε κάθε βιβλίο μαθαίνει και κάτι σημαντικό, όπως στο πρώτο βιβλίο, όπου ο διευθυντής της σχολής Hogwarts του λέει: "Οι επιλογές μας είναι αυτές που δείχνουν πολύ περισσότερο τον πραγματικό μας εαυτό, παρά οι ικανότητες μας". Στο δεύτερο βιβλίο ο Harry Potter, μαθαίνει πως ότι έχουμε χάσει, πρόσωπα ή καταστάσεις, μένουν πάντα μαζί μας και τα έχουμε μέσα μας, ιδιαίτερα όταν τα χρειαζόμαστε πιο πολύ. Αλλά και στο τέταρτο βιβλίο αυτό που μαθαίνει ο Harry Potter είναι ότι το να κάνει κανείς το σωστό είναι συνήθως και το δυσκολότερο (και αυτό παραπέμπει τα μικρά σε μια σύγχρονη εκδοχή του Ηρακλή, που είχε να διαλέξει ανάμεσα στο δύσκολο δρόμο της αρετής και τον εύκολο δρόμο της κακίας).

Ένας ήρωας που του μοιάζει.....

Η συγγραφέας των βιβλίων δημιούργησε το χαρακτήρα του ορφανού και από τους δύο γονείς Harry Potter βάσει δύο παγκόσμιων χαρακτηριστικών που έχουν τα παιδιά: τον έπλασε ευάλωτο και ταυτόχρονα ανεξάρτητο. Ο Harry Potter αντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις: πρέπει να βασιστεί στις δυνάμεις του, άλλοτε στη λογική και άλλοτε στο συναίσθημα, να πάρει αποφάσεις και να δράσει γρήγορα για να βάλει τέλος στα προβλήματα του και ταυτόχρονα να επιλέξει τους φίλους και συμμάχους του και να απομακρύνει τους εχθρούς του. Όλα αυτά είναι η ψυχολογική διαδικασία από την οποία περνάει κάθε παιδί, ακόμα κι αν δεν είναι ορφανό και δεν φοιτά σε σχολείο μάγων. Έτσι, το κάθε παιδί, σε όποια χώρα κι αν μεγαλώνει, μπορεί να ταυτιστεί ψυχολογικά με τον Harry Potter.

Ας σταθούμε για λίγο και στους δύο καλούς φίλους του Harry Potter: την Ερμιόνη και τον Ρον. Η Ερμιόνη παρουσιάζεται στην αρχή σαν σίφουνας, το κορίτσι που εκνευρίζει τα άτομα γύρω της με την εξυπνάδα της, αλλά σύντομα φαίνεται ο καλός χαρακτήρας και γίνεται απαραίτητη. Εύθυμη, ευπροσάρμοστη, έξυπνη, επινοητική και καπάτσα, ξεφεύγει από το στερεότυπο του έξυπνου αλλά αχώνευτου παιδιού. Ο Ρον, από την άλλη, ένα γλυκύτατο αγόρι, γίνεται συχνά στόχος των πειραγμάτων των άλλων εξαιτίας των προβλημάτων στην προσωπική του ζωή και της εξωτερικής του εμφάνισης. Ο Ρον συνεργάζεται, έχει ομαδικό πνεύμα, είναι πιστός φίλος και, παρόλες τις δυσκολίες που του παρουσιάζονται, δεν γίνεται πικρόχολος ή κακός. Το προφίλ του καθενός από τους τρεις αυτούς ήρωες συνοψίζει χαρακτήρες που συναντά κανείς στην καθημερινή του ζωή, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να εξισορροπήσει τα ελαττώματα με τα προτερήματα.

Και βέβαια, αν βγάλει κανείς το λαμπερό "περιτύλιγμα" της σχολής Hogwarts για μαθητευόμενους μάγους, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Harry Potter στο σχολείο, με τα μαθήματα, τους καθηγητές και τους φίλους του, καθώς και τα διλήμματα που είναι λίγο πολύ τα ίδια με αυτά που απασχολούν κάθε παιδί σχολικής ηλικίας. Πέρα από το ότι η Rowling εντοπίζει τα προβλήματα και τις ανησυχίες που απασχολούν τα παιδιά της προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας, βάζει τον Harry Potter και τους φίλους του να δίνουν πρακτικές και καθημερινές λύσεις στα προβλήματα αυτά, προσφέροντας έτσι ένα μοντέλο για κάθε παιδί με παρόμοιες ανησυχίες.

Δημιουργώντας το χαρακτήρα του Harry Potter, η JK Rowling επωφελήθηκε και από την εξωτερική του εμφάνιση: ο Harry Potter έχει τη στερεότυπη εμφάνιση του παιδιού με τα γυαλιά και την καρδιά ενός ήρωα. Και αυτό μιλάει κατευθείαν στον ψυχισμό του σύγχρονου παιδιού, που συχνά αισθάνεται άσχημο ή διαφορετικό επειδή φοράει γυαλιά ή σιδεράκια και λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης αρχίζει να αμφιβάλλει και για τον εσωτερικό του κόσμο.

Πως βοηθάει ο Harry Potter το παιδί

Μία από τις μεγαλύτερες ψυχολογικές ανάγκες και ταυτόχρονα ένα δύσκολο επίτευγμα για το παιδί είναι να βρει νόημα στη ζωή του, κάτι που χτίζεται σταδιακά. Πολλοί γονείς θέλουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν ενήλικη γνώση και μάλιστα γρήγορα. Και πολλοί ενήλικοι, παρασυρμένοι από τους ρυθμούς της ζωής, ξεχνούν το βαθύτερο νόημα της ζωής. Τα κινηματογραφικά παραμύθια, λοιπόν, έρχονται να καλύψουν αυτό το κενό. Τερατόμορφα ξωτικά, ιπτάμενα σκουπόξυλα, γρήγορες και απροσδόκητες εναλλαγές κρατούν την προσοχή των μικρών αμείωτη, προκαλούν ευχαρίστηση και κεντρίζουν την περιέργεια. Για να κερδίσει όμως ένα έργο το παιδί, θα πρέπει να διεγείρει τη φαντασία, να μιλά στη σκέψη και να ξεχωρίζει τα συναισθήματα: να είναι, δηλαδή, ανάλογο με τα άγχη και τα ιδανικά του, να αναγνωρίζει τις δυσκολίες του και παράλληλα να δίνει λύσεις στα ψυχολογικά ζητήματα που το απασχολούν. Έρχονται λοιπόν τα κινηματογραφικά παραμύθια και παρουσιάζουν στη μεγάλη οθόνη-σε ένα φαντασμαγορικό περιτύλιγμα και με συμβολικό τρόπο-το μήνυμα ότι ο αγώνας ενάντια στις μεγάλες δυσκολίες της ζωής είναι αναπόφευκτος και αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά αν κανείς επιμείνει και αντιμετωπίσει με σθένος τις απροσδόκητες και συχνά άδικες ταλαιπωρίες, ξεπερνάει τα εμπόδια και στο τέλος αναδεικνύεται νικητής!

Έτσι, για παράδειγμα το σχολείο μαγείας στο οποίο φοιτά ο Harry Potter μπορεί να συμβολίζει την ανάγκη του ανθρώπου για γνώση, και ικανότητα να ξεπερνά αυτό που συμβαίνει με το να λύνει κάθε πρόβλημα με "μαγικό" τρόπο, χωρίς να πρέπει να έρθει σε αντιπαράθεση με τη σκληρή πραγματικότητα. Αλλά και οι χαρακτήρες των κινηματογραφικών παραμυθιών είναι εντελώς ξεκάθαροι, ή πολύ καλοί ή πολύ κακοί χωρίς ενδιάμεσα χαρακτηριστικά, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα. Αυτό το "καλό ή κακό", που συχνά χαρακτηρίζει τη συναισθηματική μας ζωή, βρίσκεται και στα κινηματογραφικά παραμύθια, ώστε να δώσει στο παιδί τη δυνατότητα να ταυτιστεί ή να απορρίψει χαρακτήρες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ήρωας του παραμυθιού ξεκινάει με μια μοναχικότητα, σαν αυτή του σύγχρονου ανθρώπου και μέσω της σχέσης του με τα πράγματα αρχικά και με φίλους-συμμάχους στη συνέχεια δέχεται βοήθεια και επιτυγχάνει σημαντικές και ικανοποιητικές σχέσεις με τον κόσμο γύρω του. Σκοπός των παραμυθιών αυτών δεν είναι να διαμορφώσουν και να διαπλάσουν καλούς και ηθικούς χαρακτήρες, αλλά να μεταδώσουν το μήνυμα ότι αυτός που προσπαθεί και επιμένει κερδίζει. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να μάθει κάθε παιδί.

5 απαντήσεις για τους γονείς που ανησυχούν

Σχολές μαγείας, υπερφυσικά γεγονότα, ένα αγοράκι που μπλέκει σε τρομερές περιπέτειες..... Τα βιβλία του Harry Potter μπορεί να διασκεδάζουν τα παιδιά, ωστόσο ορισμένοι γονείς ανησυχούν για όλα αυτά τα μεταφυσικά που συμβαίνουν στις σελίδες τους. Πριν βιαστείτε, όμως, να "καταδικάσετε" τον αγαπημένο τους ήρωα και τις ιστορίες του, καλό είναι να έχετε υπόψη σας τα εξής:

• Ο Harry Potter ακολουθεί τις γνωστές συνταγές των παιδικών παραμυθιών που γαλούχησαν γενιές παιδιών σε όλο τον κόσμο με τη σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό. Μην ξεχνάτε ότι η φαντασία είναι σημαντικό συστατικό της παιδικής ηλικίας.
• Αφαιρώντας από τα παιδιά το δικαίωμα επιλογής του καλού έναντι του κακού, τους περνάμε το μήνυμα ότι δεν μπορούν να λύσουν τα προβλήματα τους και υπονομεύουμε την αυτοπεποίθηση τους.
• Τα παιδιά σε ηλικία να διαβάσουν και να παρακολουθήσουν την ταινία του Harry Potter διαχωρίζουν την πραγματικότητα από το φανταστικό, επομένως δεν "μπερδεύονται".
• Η παροδική απόδραση μέσα από την τέχνη σε ένα μαγικό κόσμο γοητεύει τα μικρά και μετριάζει το άγχος τους.
• Η μαγεία που απεικονίζεται στα βιβλία δεν στέλνει το μήνυμα ότι είναι καλό να καταφεύγουμε σε τέτοιες πρακτικές. Αντίθετα, όπως συμβαίνει σε όλα τα παραμύθια, δίνει φτερά στη φαντασία του παιδιού, αναγνωρίζει την ύπαρξη εσωτερικών συναισθηματικών δυνάμεων με μεταφορικό τρόπο και προσφέρει τη βεβαιότητα ότι όλα τα προβλήματα έχουν μια λύση.