Βλέπει "σωστά;"

Το καλοκαίρι, λίγο πριν κλείσουν τα σχολεία, επισκεφθήκαμε την οφθαλμίατρο μας για να μας γράψει το χαρτί που χρειάζεται για το νηπιαγωγείο. Κάνοντας όμως την εξέταση στη μικρή μας, της φάνηκε σαν να της φεύγει λίγο το δεξί ματάκι. Αλλά δεν ήταν και απόλυτα βέβαιη. Εγώ το μόνο που της επισήμανα ήταν ότι όταν εστιάζει κάπου (τηλεόραση, βιβλίο, ζωγραφική κλπ) απλά κλείνει λίγο τα ματάκια της.

Μας είπε να κάνουμε τις διακοπές μας και κατά τις αρχές Οκτώβρη να μιλήσουμε μαζί της, ώστε για τρεις μέρες να της χορηγήσουμε της μικρής ένα κολλύριο, και να την ξαναδεί. 

Έτσι κι έγινε λοιπόν! Βάλαμε το κολλύριο για τρεις μέρες, κλείσαμε το ραντεβού μας και πήγαμε για την εξέταση. Τελικά, η μικρή μας έχει υπερμετρωπία και λίγο αστιγματισμό στο δεξί ματάκι της, οπότε η απόφαση της γιατρού ήταν ότι πρέπει να βάλει γυαλάκια. Μας έγραψε τη συνταγή και την επόμενη ακριβώς μέρα ξεχυθήκαμε στην αγορά για να βρούμε αυτό που θα της ταίριαζε. 

Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσα γυαλάκια δοκίμασε. Κατέληξε όμως σε δύο υπέροχα ζευγάρια, καθώς σε ένα από τα μαγαζιά είχε προσφορά στα δύο το ένα δώρο!!!!, και τα κλείσαμε. Τα πήραμε μετά από τέσσερις μέρες μαζί με τα απαραίτητα αξεσουάρ τους, θηκούλες και κορδονάκια και από τότε δεν τα αποχωριζόμαστε παρά μόνο στον ύπνο. 

Βλέπετε, τα γυαλάκια μας είναι θεραπευτικά και πρέπει για τους επόμενους τρεις μήνες να τα φοράει συνέχεια. Στους τρεις μήνες θα κλείσουμε νέο ραντεβού για να μας πει η γιατρός πως θα συνεχίσουμε. 

Το καλό με την υπερμετρωπία σε μικρή ηλικία είναι ότι μεγαλώνοντας μπορεί και να εξαλειφθεί τελείως. Γιατί; Γιατί, όπως μας εξήγησε η οφθαλμίατρος-σε σχέση με τη μυωπία-η υπερμετρωπία διαφέρει στο εξής: στη μυωπία το πίσω μέρος του ματιού είναι μεγαλύτερο (οπότε και μεγαλώνοντας το παιδί αυξάνεται περισσότερο), ενώ στην υπερμετρωπία το πίσω μέρος του ματιού είναι μικρότερο (οπότε μεγαλώνοντας το παιδί έρχεται στα ίσα του και το πρόβλημα όρασης λύνεται!).

Ψάχνοντας τα άρθρα που έχω κρατήσει από διάφορα περιοδικά για γονείς που έχω αγοράσει κατά καιρούς βρήκα ένα που αναφέρεται στα προβλήματα όρασης που αντιμετωπίζουν τα πιτσιρίκια μας και στο πως θα βοηθηθούμε εμείς ως γονείς ώστε να καταλάβουμε ότι πρέπει να απευθυνθούμε σε ειδικό. Το καλύτερο βέβαια είναι να τσεκάρουμε μικροί, μεγάλοι τα ματάκια μας κάθε έξι μήνες ή έστω μια φορά το χρόνο!

Βλέπει "σωστά";

Είναι αδέξιο, δεν μπορεί να συγκεντρωθεί στο μάθημα.... Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τα ματάκια του; Μεγάλη! Κι αυτό γιατί οι δυσκολίες του παιδιού στη μελέτη, αλλά και στις διάφορες καθημερινές δραστηριότητες μπορεί να οφείλονται στο ότι η όραση του δεν λειτουργεί καλά.

Ένα παιδί που δεν βλέπει "σωστά", χωρίς να είναι σε θέση να εξηγήσει το γιατί, δυσκολεύεται να παρακολουθήσει το μάθημα. Το αποτέλεσμα είναι να μην προσέχει, να μη συμμετέχει και βέβαια να προσπαθεί να βρει ενδιαφέρον σε συζητήσεις με τους συμμαθητές του και στα παιχνίδια. Μια συμπεριφορά που βάζει στο μικρό σας την ταμπέλα του άτακτου ή του κακού μαθητή, χαρακτηρισμοί που, όμως, αδικούν το παιδί. Τι συμβαίνει; Σε αυτή την περίπτωση το μυαλό μας πάει εύκολα στο θέμα "κακή όραση". Κι όμως, υπάρχουν αρκετά ενδεικτικά σημεία που μας δείχνουν ότι η όραση του δεν έχει τις απαραίτητες ικανότητες. Και δεν έχουν να κάνουν όλα με το διάβασμα, αλλά και με το αν το παιδί ενδιαφέρεται να συμμετέχει σε αθλητικές δραστηριότητες, αν μπορεί να ακολουθήσει οδηγίες προσανατολισμού, αν δυσκολεύεται με το ρυθμό (πχ χορός κλπ).

Πως λειτουργεί η όραση

Τι σχέση, όμως, μπορεί να έχει-και πολύ σωστά αναρωτιέστε-η όραση με το αν το παιδί χορεύει ή κινείται με χάρη; Ή ακόμη γιατί ένα παιδί είναι "αδέξιο", μόνο και μόνο επειδή δεν έχει καλά αναπτυγμένη όραση; Υπάρχει μία ολόκληρη επιστήμη, νέα για τη χώρα μας, που ονομάζεται Οπτομετρία, η οποία-ανάμεσα σε πολλούς άλλους τομείς-ασχολείται και με τον τρόπο που λειτουργεί η όραση.

Οι οπτομέτρες γνωρίζουν ότι η όραση αναπτύσσεται μαζί με τον άνθρωπο και είναι η κυρίαρχη αίσθηση. Στην πορεία της συνδέεται με όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις (ακοή, ισορροπία, κιναισθησία-αυτή μας δίνει πληροφορίες για τη θέση των άκρων και του σώματος μας στο χώρο). Το "μέσο" για τη συνεργασία των αισθήσεων είναι η κίνηση. Όσο πιο πολλά ερεθίσματα έχει το παιδί γύρω του καθώς μεγαλώνει, τόσο το καλύτερο.

Η επιστήμη της Οπτομετρίας αναλύει τον τρόπο που τα δύο μάτια συνεργάζονται μεταξύ τους με μεγάλη έμφαση στις κοντινές αποστάσεις. Επίσης, ελέγχει αν η όραση του παιδιού έχει συνδεθεί αρμονικά με τις υπόλοιπες αισθήσεις (ακοή, ισορροπία, κιναισθησία). Όταν η συνεργασία της όρασης με την κιναισθησία και την ισορροπία δεν έχει αναπτυχθεί σωστά, το παιδί δεν έχει καλή αντίληψη της θέσης του σώματος του στο χώρο και σε σχέση με τα αντικείμενα γύρω του. Μπερδεύει το "δεξιά" με το "αριστερά" και δεν μπορεί να προβάλει αυτές τις έννοιες στο χώρο (η ηλικία που θα έπρεπε να έχει αποκτήσει αυτές τις ικανότητες είναι 7-8 ετών). Για παράδειγμα, αν κάποιος κάθεται αντικριστά και το ρωτήσει: "ποιο είναι το δεξί μου χέρι;" το παιδί δυσκολεύεται να απαντήσει ή απαντά στην τύχη.

Πως θα καταλάβετε ότι κάτι δεν..... πάει καλά.

Υπάρχουν πολύ συγκεκριμένα συμπτώματα/ενδείξεις που φανερώνουν αν το παιδί βλέπει καλά, για να το πούμε πιο σωστά, αν η όραση του λειτουργεί αποτελεσματικά. Εκτός από τα γνωστά διαθλαστικά προβλήματα, μυωπία, αστιγματισμός, υπερμετρωπία, τα συμπτώματα αυτά μπορεί να κρύβουν μια δυσλειτουργία, που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να παρατηρήσετε αν το παιδί:

• Έχει πονοκέφαλο μετά το διάβασμα.
• Βλέπει θολά από την αρχή ή λίγη ώρα μετά την έναρξη του διαβάσματος.
• Βλέπει τις εικόνες ή τα γράμματα διπλά (διπλωπία).
• Τα μάτια του τσούζουν ή πονάνε και είναι κόκκινα.
• Τρίβει υπερβολικά τα μάτια του.
• Ανοιγοκλείνει τα μάτια του πάρα πολύ συχνά.
• Κρατά το βιβλίο πολύ κοντά στο πρόσωπο του όταν διαβάζει.
• Σκύβει πολύ κοντά στο τετράδιο όταν γράφει.
• Δεν κρατά την ευθεία όταν γράφει.
• Δεν στοιχίζει καλά τους αριθμούς σε πράξεις.
• Διαβάζει ή γράφει έχοντας το ένα μάτι κλειστό.
• Ακολουθεί έντονα με το κεφάλι τις γραμμές στο κείμενο που διαβάζει.
• Χρησιμοποιεί το δάχτυλο του ή το μολύβι για να διαβάσει.
• Χάνει το σημείο που βρίσκεται όταν διαβάζει.
• Υποστηρίζει ότι οι λέξεις "κινούνται".
• Παραλείπει τις μικρές λέξεις όταν διαβάζει. 
• Δυσκολεύεται να αντιγράψει από τον πίνακα.
• Αποφεύγει το διάβασμα, καθώς και κάθε άλλη ενασχόληση με κοντινή για τα μάτια του εργασία.
• Αποφεύγει τις αθλητικές δραστηριότητες.
• Δυσκολεύεται στα παιχνίδια με τη μπάλα.
• Μπερδεύει το "αριστερά" με το "δεξιά".
• Δυσκολεύεται σε δραστηριότητες που περιέχουν ρυθμό.
• Αντιστρέφει γράμματα ή αριθμούς.
• Κάνει προφορικά λάθη σε λέξεις που μοιάζουν.
• Διαβάζει αργά.

Βοηθήστε το παιδί

Το πρώτο βήμα είναι η επίσκεψη στον οφθαλμίατρο ή τον παιδοφθαλμίατρο για τον έλεγχο της υγείας των ματιών και για να αποκλειστεί κάποιο παθολογικό πρόβλημα που προκαλεί παρόμοια συμπτώματα. Ο παιδοφθαλμίατρος θα εξετάσει το παιδί και θα δώσει μια συνταγή γυαλιών, αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα μυωπίας, υπερμετρωπίας ή αστιγματισμού. Στη συνέχεια ο εξειδικευμένος οπτικός-οπτομέτρης θα κάνει μια αναλυτική αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το οπτικό σύστημα. Έχει στη διάθεση του πάρα πολλά τεστ που ελέγχουν όλες τις ικανότητες της όρασης και που μετρούν:

• Αν τα δύο μάτια "δουλεύουν" ταυτόχρονα μεταφέροντας στον εγκέφαλο τον ίδιο όγκο πληροφοριών.
• Κατά πόσο τα δύο μάτια συνεργάζονται σωστά, συγκλίνουν (όταν κοιτάμε κοντά), αποκλίνουν (όταν κοιτάμε μακριά) στο ίδιο σημείο του χώρου.
• Πόσο λειτουργεί η ικανότητα των δύο ματιών (των φακών των ματιών) να προσαρμόζουν/εστιάζουν (όπως μια φωτογραφική μηχανή) σε όλες τις αποστάσεις του τρισδιάστατου χώρου. Τα μάτια πρέπει να διατηρούν την εικόνα καθαρή για όσο χρόνο χρειαστεί, πχ κατά το διάβασμα. Η εναλλαγή του βλέμματος από μακριά κοντά και από κοντά μακριά, όπως συμβαίνει όταν ένα παιδί αντιγράφει από τον πίνακα, πρέπει να γίνεται αβίαστα και με σταθερή απόδοση χωρίς να θολώνει η όραση.
• Την ακρίβεια, την ταχύτητα και την άνεση των κινήσεων των ματιών του παιδιού, όταν ακολουθεί ένα κινούμενο αντικείμενο ή μεταφέρει την προσοχή του από το ένα σημείο του χώρου στο άλλο. Οι λεγόμενες σακκαδικές κινήσεις και οι κινήσεις παρακολούθησης είναι πολύ σημαντικές στο διάβασμα και στις αθλητικές δραστηριότητες.
• Τη στερεοσκοπική (τρισδιάστατη) όραση. Η ικανότητα να βλέπουμε το βάθος πεδίου έχει άμεση σχέση με το πόσο καλά συνεργάζονται τα μάτια. Αυτό βοηθά το παιδί να αποδώσει καλά σε αθλητικές δραστηριότητες, στην εκτίμηση των αποστάσεων κλπ.
• Την ικανότητα του παιδιού να οριοθετεί μέσα από την όραση τη θέση του στο χώρο και τη θέση των αντικειμένων μεταξύ τους. Αυτό απαιτεί πολύ καλή αντίληψη και συνεργασία των δύο μερών του σώματος μας. Έτσι δημιουργούνται οι βάσεις για την κατανόηση των εννοιών "αριστερά-δεξιά", "πάνω-κάτω", "μπρος-πίσω", καθώς και για την ικανότητα προβολής αυτών των εννοιών στο χώρο.
• Την ικανότητα συνεργασίας ματιού-χεριού. Η όραση γίνεται ο οδηγός της κίνησης.
• Την ικανότητα της όρασης να εντοπίζει, να διαχωρίζει, να αναλύει και να ανακαλεί οπτικές πληροφορίες. Είναι πολύ βασικές ικανότητες για την ανάγνωση, την ορθογραφία, τα μαθηματικά, τον αθλητισμό.
• Σημασία κατά τη διάρκεια της οπτομετρικής αξιολόγησης έχει και ο τρόπος που το παιδί φτάνει στο αποτέλεσμα. Δυσκολεύεται; Πιέζει τα μάτια του; Κουράζεται γρήγορα; Αρκετά από τα τεστ πρέπει να γίνονται και κάτω από συνθήκες "πίεσης" της όρασης, καθώς κάποια ενοχλητικά συμπτώματα παρουσιάζονται ύστερα από λίγη ώρα κοντινής εργασίας.

Τα προβλήματα αντιμετωπίζονται

Παρόλο που ένα παιδί σχολικής ηλικίας έχει αναπτύξει ένα μεγάλο μέρος από τις ικανότητες του, ποτέ δεν είναι αργά για να τις βελτιώσει. Υπάρχουν πάρα πολλές ασκήσεις για τη βελτίωση των ικανοτήτων που πρέπει να έχει η όραση ενός παιδιού. Ειδικά προγράμματα οπτομετρικών ασκήσεων (Vision Training) έχουν αναπτυχθεί εδώ και πολλές δεκαετίες σε όλο τον κόσμο από οπτομέτρες για την αντιμετώπιση λειτουργικών προβλημάτων στην όραση των παιδιών. 

Στόχος των ασκήσεων είναι να δημιουργήσουν εκείνες τις συνθήκες που θα δώσουν στο παιδί την ευκαιρία να έχεις τις απαραίτητες εμπειρίες, ώστε να αποκτήσει λειτουργική όραση μέσα από την εξάσκηση και τη μάθηση. Η διάρκεια ενός προγράμματος ασκήσεων εξαρτάται από την ιδιομορφία του προβλήματος και κυμαίνεται από 4 έως 12 μήνες.

Ο οπτομέτρης έχει στη διάθεση του πολλά μέσα όπως φακούς, πρίσματα, χρωματιστά ή πολωτικά φίλτρα, ειδικά μηχανήματα, στερεοσκόπια, ταχυστοσκόπια, τρισδιάστατες εικόνες, προγράμματα στο κομπιούτερ κλπ. Οι ασκήσεις που γίνονται στο σπίτι είναι αρκετά διασκεδαστικές και ενδιαφέρουσες και συνήθως είναι μια καλή ευκαιρία για παιχνίδι με όλη την οικογένεια. Όταν το πρόγραμμα πρέπει να γίνει σε ένα παιδί, η συνεργασία με κάποιο από τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας είναι απαραίτητη.

Το Vision Training δεν είναι μια παθητική διαδικασία, καθώς η συνεργασία του οπτομέτρη και του παιδιού που ακολουθεί το πρόγραμμα είναι καθοριστική. Ο οπτομέτρης καθοδηγεί το παιδί μέσα από τις ασκήσεις και το βοηθά να μάθει να χρησιμοποιεί την όραση του σωστά. Οι οπτομετρικές ασκήσεις είναι η πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση στα προβλήματα της λειτουργίας της όρασης.

Πηγή: περιοδικό "Το παιδί μου κι εγώ"